Przemyślane zarządzanie ryzykiem ekologicznym niesie liczne korzyści ekonomiczne, i to na wielu polach. Firma jednocześnie przeciwdziała dotkliwym stratom i karom oraz buduje wizerunek zrównoważonego przedsiębiorstwa. Przyciąga klientów, partnerów i sponsorów – i zyski. Tym procesem warto się zająć już na etapie planowania przedsięwzięcia: dobra strategia ułatwi także sprawne uzyskanie decyzji środowiskowych.

Na czym polega zarządzanie ryzykiem ekologicznym?

Każde przedsiębiorstwo działa jako część systemu, oddziałuje na otoczenie – ludzi, klimat, naturę. Może być źródłem szkód środowiskowych powstałych w wyniku zarówno nadmiernego zużycia zasobów, jak i katastrof przemysłowych. Takie szkody wpływają nie tylko na otoczenie, lecz także na samo przedsiębiorstwo. Firma może się narazić na gigantyczne straty, sankcje i wydatki, utracić swoje zasoby i zaufanie społeczne – a to wszystko istotnie zagraża jej dalszemu istnieniu.

Wieloletnie dyskusje nad tym problemem doprowadziły do stworzenia koncepcji zrównoważonego rozwoju i przedsiębiorstw zrównoważonych (ang. sustainable enterprises), które łączą aspekty ekonomiczne, ekologiczne i społeczne. Takich firm, które obniżają swoje negatywne oddziaływanie na środowisko m.in. poprzez sprawne zarządzanie ryzykiem ekologicznym. Wiele z założeń tej koncepcji zyskało status obligatoryjnych i stało się podstawą polityki środowiskowej Unii Europejskiej, a więc także Polski.

Zarządzanie ryzykiem ekologicznym to szereg działań organizacji, które zapobiegają powstawaniu szkód środowiskowych oraz – jeśli te jednak wystąpią – maksymalnie ograniczają ich rozmiar i zasięg.

Rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa sprawia, że przedsiębiorstwa zrównoważone zyskuję przewagę rynkową. Z drugiej strony ludzie są coraz bardziej wyczuleni na greenwashing, dlatego za zrównoważonym rozwojem muszą podążać konkretne działania.

Jaki związek ma zarządzanie ryzykiem ekologicznym z decyzjami środowiskowymi?

Realizujący szczególnie ryzykowne ekologicznie inwestycje są obecnie już na gruncie prawnym zmuszeni do podjęcia pewnych działań zapobiegawczych. Ustawodawca stworzył katalog przedsięwzięć mogących potencjalnie lub zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko). Przedsiębiorstwa planujące takie przedsięwzięcia muszą najpierw uzyskać decyzje środowiskowe, a więc także wprowadzić do procesu inwestycyjnego elementy zarządzania ryzykiem ekologicznym.

Ryzyko ekologiczne a raport oddziaływania na środowisko

Na etapie inwestycyjnym przedsiębiorstwo planujące przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko musi przeprowadzić ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Postępowanie OOŚ jest wówczas niezbędne, aby uzyskać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia (tzw. decyzję środowiskową – DŚU). Organ administracyjny może nakazać przeprowadzenie takiej procedury także dla innych przedsięwzięć, związanych z potencjalnym ryzykiem.

Istotą postępowania OOŚ jest sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko, który musi zawierać opisy stanu środowiska i co najmniej trzech wariantów realizacji przedsięwzięcia (wraz z uzasadnieniem):

1. wariantu wybranego przez wnioskującego,
2. racjonalnego wariantu alternatywnego,
3. wariantu najkorzystniejszego dla środowiska.

Wszystkie te warianty muszą być możliwe w realizacji, a wyboru dokonuje organ administracyjny. Aby przygotować taki raport, przedsiębiorstwo musi przynajmniej w podstawowej formie wdrożyć zarządzanie ryzykiem ekologicznym.

Pozwolenie zintegrowane i BAT (najlepsze dostępne techniki)

Na etapie operacyjnym, zamiast sektorowych decyzji środowiskowych niektóre przedsiębiorstwa muszą uzyskać pozwolenie zintegrowane (dla inwestycji wymienionych w załączniku do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości).

Wniosek o wydanie takiego pozwolenia powinien zawierać opis całościowego podejścia inwestora do ochrony środowiska wraz z wykorzystaniem BAT (ang. best available technology) – najlepszych dostępnych technik. Są to najbardziej efektywne techniki ochrony środowiska dobierane z uwzględnieniem warunków ekonomicznych i technicznych oraz korzyści jednocześnie inwestycyjnych i środowiskowych, które prowadzący może wdrożyć. BAT stanowią jedno z narzędzi zarządzania ryzykiem ekologicznym.

Jak wygląda procedura zarządzania ryzykiem ekologicznym?

Niektóre przedsiębiorstwa muszą więc wdrożyć zarządzanie ryzykiem ekologicznym, przynajmniej w podstawowej formie. Wszystkie inne również powinny, jeśli chcą uzyskać statusu przedsiębiorstw zrównoważonych. Jak to zrobić?

Procedura wymaga podjęcia różnych działań i wykorzystania wiedzy z wielu dziedzin nauki. Całym procesem, łącznie z uzyskaniem decyzji i pozwoleń, może się natomiast zająć wyspecjalizowana firma – taka jak Eko-projekt. Zapraszamy!

Identyfikacja ryzyka ekologicznego

Procedurę zarządzania ryzykiem ekologicznym otwiera identyfikacja i ocena tego ryzyka, a konkretniej – jego dwóch głównych składników, czyli narażenia (dawka) i skutków (reakcja) oraz zachodzących pomiędzy nimi relacji. Należy zbadać narażenie środowiska i ludzi na daną substancję zanieczyszczającą (lub inny szkodliwy czynnik), stosując metody jakościowe i ilościowe. Taka analiza zwykle ma trzy etapy, podczas których:

1. Opisujemy stan środowiska na obszarze, na który dane przedsięwzięcie może oddziaływać (m.in. istniejące ekosystemy oraz warunki środowiskowe, które mogą zwiększać ryzyko ekologiczne, np. rodzaj gleby, klimatu, roślinności).
2. Określamy rzeczywiste (istniejące) i potencjalne źródła zanieczyszczeń (czyli rodzaj szkodliwych czynników, wielkość emisji oraz drogi rozprzestrzeniania się zanieczyszczenia).
3. Weryfikujemy, czy dane czynniki (chemiczne lub fizyczne) wykazują szkodliwe oddziaływanie, a jeśli tak, to jakie konkretnie szkody powodują.

Istnieje wiele metod identyfikacji ryzyka, a do najczęściej stosowanych należą:

• analiza dostępnej dokumentacji,
• inspekcje (oględziny),
• ankietowanie powiązanych osób,
• analiza odchyleń od założonych warunków,
• metoda macierzowa,
• metoda drzew zdarzeń (zależności przyczynowo-skutkowych).

Wyznaczenie poziomu narażenia, zasięgu i natężenia skutków

Po zidentyfikowaniu ryzyka przychodzi pora na dwa najważniejsze etapy procesu:

1. Określenie dawki (stężenia) danej substancji w odniesieniu do zasięgu i rozmiarów skutków. Sprawdzamy, jakie stężenia badanego czynnika fizycznego/chemicznego spowodują dane szkody. Na tym etapie wyznaczamy również PNEC, czyli takie stężenie, poniżej którego nie obserwuje się szkodliwego oddziaływania na środowisko naturalne.
2. Ocenę narażenia – czyli sposobu, w jaki może dojść do kontaktu środowiska ze szkodliwym czynnikiem. Analizujemy, jakie elementy środowiska mogą być narażone na oddziaływanie danej substancji, jak często i przez jaki czas. Wyznaczamy ponadto wskaźnik PEC, czyli przewidywane stężenie, jakie występuje lub może wystąpić w środowisku naturalnym.

Uwzględniając wszystkie zdobyte informacje, charakteryzujemy ryzyko.

Dobór metod zarządzania ryzykiem ekologicznym

Kolejno wyznaczamy najkorzystniejsze metody zarządzania ryzykiem. Takie, które organizacja może wdrożyć (racjonalne), które nie zakłócą wydajności procesów operacyjnych, a jednocześnie będą efektywne ekonomicznie (koszty ich wdrożenia nie mogą przewyższać kosztów usunięcia skutków ryzyka).

Do takich metod należą m.in.:

• Unikanie ryzyka – całkowite wyeliminowanie zagrożenia poprzez usunięcie jego przyczyn (to jednak rzadko możliwe).
• Zatrzymanie ryzyka – decyzja o samodzielnym sfinansowaniu usunięcia skutków ryzyka: naprawy szkody (może się wiązać z gigantycznymi kosztami, dlatego nie jest polecana).
• Zmniejszenie ryzyka – wyznaczenie działań, które ograniczą zasięg lub rozmiar szkód bądź samo ryzyko (np. procedury bezpieczeństwa, systemy wczesnego ostrzegania, urządzenia i technologia zmniejszające emisję zanieczyszczeń itp.).
• Ograniczanie rozmiarów szkody – przygotowanie pełnej procedury postępowania na wypadek, gdyby jednak szkoda wystąpiła. Należałoby ją jednak wdrożyć obok innych, prewencyjnych działań.
• Przekazanie lub finansowanie ryzyka – przeniesienie odpowiedzialności na inny podmiot lub na firmę ubezpieczającą (tzw. ubezpieczenie ekologiczne).

Dobór metod sterowania ryzykiem zależy od wielu czynników, także niezależnych od przedsiębiorstwa. Na przykład, jeśli dane przedsięwzięcie wymaga uzyskania decyzji środowiskowych, to firma musi zaplanować rzeczywiste procedury zmniejszenia negatywnego oddziaływania. Warianty alternatywne przedsięwzięcia nie mogą mieć bowiem charakteru zerowego (brak realizacji przedsięwzięcia) lub pozornego (niemożliwego do realizacji lub nieracjonalnego z punktu widzenia środowiskowego, ekonomicznego, społecznego).

Należy również pamiętać, że zrównoważony rozwój nie polega na radzeniu sobie ze skutkami szkód, ale właśnie na minimalizowaniu ryzyka ich wystąpienia i wszelkiego innego negatywnego oddziaływania na środowisko.

Identyfikacja ryzyka ekologicznego i zaplanowanie metod zarządzania nim są dzisiaj kluczowe – już na samym początku wpływają na cechy i warunki realizacji danego przedsięwzięcia. Są wiążące w całym procesie inwestycyjnym i oddziałują na takie procesy jak uzyskanie pozwolenia na budowę czy decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Ocena i aktualizacja wybranych rozwiązań

Zarządzanie ryzykiem środowiskowym nie kończy się w chwili wdrożenia procedury ograniczania negatywnego wpływu przedsięwzięcia na środowisko. Należy jeszcze systematycznie kontrolować wyniki podejmowanych działań, a także identyfikować nowe rodzaje ryzyka, które mogą się z czasem pojawić. Firmy powinny także pamiętać, że decyzje środowiskowe czy pozwolenia zintegrowane uzyskuje się dla danych przedsięwzięć: instalacji – nie dla całej działalności.

Warto nawiązać współpracę z wyspecjalizowanym partnerem, takim jak nasza firma konsultingowa Eko-projekt. Poza uzyskiwaniem decyzji i pozwoleń świadczymy stałą opiekę w zakresie przestrzegania przepisów środowiskowych oraz uczestniczymy w kontrolach organów nadzoru. Zapraszamy!

FAQ:

1. Czym jest zarządzanie ryzykiem ekologicznym?

To zidentyfikowanie ryzyka oraz zaplanowanie i wdrożenie metod zarządzania nim, tak aby maksymalnie ograniczyć negatywny wpływ działalności na środowisko i ludzi. Jest jednym z działań, które firma musi wdrożyć, aby uzyskać decyzję środowiskową, a także podstawą zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstwa.

2. Kiedy firma musi uzyskać decyzję środowiskową?

Firma musi uzyskać decyzję środowiskową dla przedsięwzięcia mogącego zawsze lub potencjalnie negatywnie oddziaływać na środowisko (zgodnie z katalogiem przedsięwzięć określonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko z późń. zm).